Việc dạy học theo quan điểm giao tiếp là một trong những tư tưởng quan trọng của chiến lược dạy học các môn ngôn ngữ ở trường phổ thông, nhằm hình thành và phát triển năng lực nghe, nói, đọc, viết cho học sinh.
Đối với môn học Ngữ văn hướng vào học sinh làm trung tâm và bồi dưỡng kiến thức ngoài đọc và viết còn rèn kỹ năng nói và nghe. Đây là một hoạt động tuy không mới trong giảng dạy, nhưng đã được chương trình mới chú trọng hơn và thiết kế một tiết học riêng trọn vẹn. Để nâng cao hiệu quả của hoạt động nói – nghe giới thiệu về một tác phẩm thơ, giáo viên có thể tham khảo tiến trình như sau:
Hoạt động 1: Tìm hiểuchung lí thuyết về kĩ năng nói và nghe.
Hoạt động 2. Những yêu cầu của bài giới thiệu, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của một tác phẩm thơ
* Mục tiêu: Học sinh hiểu được về kĩ năng nói và nghe, Những yêu cầu của bài giới thiệu, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của một tác phẩm thơ
* Phương pháp dạy học: Vấn đáp, thuyết trình, làm việc nhóm hợp tác.
* Tiến trình thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
Nắm vững các thông tin một cách ngắn gọn về: nhan đề bài thơ, tác giả, đề tài, thể thơ,…
Hiểu rõ được niềm hứng thú của bản thân đối với những nét đặc sắc về nội dung và hình thức nghệ thuật của một tác phẩm thơ. Nêu quan điểm cá nhân về vấn đề thuyết trình, thuyết phục được người nghe và đặt câu hỏi để mời gọi những thảo luận xa hơn. Tôn trọng những cách cảm nhận, đánh giá đa dạng đối với một tác phẩm thơ. Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc SGK sau đó trao đổi
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập:
- Học sinh đọc tài liệu sách giáo khoa Ngữ văn 10 trang
*Chuẩn bị nói:
- Lựa chọn đề tài:
- Hình thức thuyết trình: lời nói kết hợp với trình chiếu slide, kết hợp hình ảnh, sơ đồ, bảng biểu thống kê,… (nếu có) và ngữ điệu cơ thể để bài nói thêm sinh động và hấp dẫn hơn.
- Xác định giọng kể, ngữ điệu, điệu bộ, nét mặt,… cho phù hợp với nội dung thuyết trình.
- Chuẩn bị nội dung trình bày:
+ Xem lại dàn ý và bài viết đã hoàn thành ở phần viết. Chỉnh sửa bài viết thành văn bản phù hợp để nói trong buổi học.
+ Tập đọc diễn cảm bài thơ
+ Xem lại hệ thống luận điểm ở bài viết, lựa chọn những ý quan trọng nhất, thể hiện rõ nét quan điểm và phát hiện của bản thân cần được trình bày trong bài nói, đẩm bảo theo đúng mục tiêu đặt ra.
*Chuẩn bị nghe:
- Tìm hiểu trước về vấn đề thảo luận cách sử dụng, xem xét các tri thức ngữ văn, đọc các tài liệu mà người nói có thể đã chuẩn bị và cung cấp
- Chuẩn bị tâm thế là nghe và đối thoại với người thuyết trình, chú ý theo dõi ghi chép nội dung của người thuyết trình .
- Trao đổi theo nhóm để biết được tiến trình thực hiện bài học của các em. Cụ thể ở lớp 10 chuyên Toán tôi đã chia 3 nhóm và các em đã giới thiệu 03 bài thơ thuộc chủ đề mùa xuân:
Nhóm 1 đội Bình minh mặc áo đồng phục trắng giới thiệu tác phẩm Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải.
Nhóm 2 Đội tên là Giờ Ngọ mặc áo cam giới thiệu bài thơ mùa xuân xanh của Nguyễn Bính.
Nhóm 3 đội Hoàng hôn mặc áo xanh giới thiệu bài thơ chiều xuân của Anh Thơ.
Để phân biệt học sinh đội của mình với đội bạn mỗi đội mặc một màu áo lớp khác nhau, Các em đi mượn áo lớp của các lớp bạn (cái này không nhất thiết là mặc áo khác nhau phân biệt mà học sinh có thể dùng hình thức khác như làm biển tên nhóm đặt trước mặt nhóm mình)
Thứ nhất phần khởi động:
Khi vào đầu giờ học để tạo không khí vui vẻ bước vào tiết học hiệu quả, giáo viên cho chơi trò chơi để rèn luôn phản xạ nghe của học sinh. Khi cô hô Bình minh thì đội trắng đứng, Giờ Ngọ đội Cam đứng, hoàng hôn đội Xanh đứng các đội khác phải ngồi nhanh. Giáo viên hô nhanh dần, hô không theo quy luật và tìm ra đội nào phản xạ nhanh nhất.
Thứ hai phần giới thiệu tác phẩm thơ của các nhóm:
Giáo viên cho các nhóm thuyết trình giới thiệu tác phẩm thơ mà nhóm mình chuẩn bị trước khi thuyết trình giáo viên sẽ phát cho mỗi nhóm các tiêu chí đánh giá đội bạn. Đội nghe có quyền nhận xét cho điểm
Tiêu chí đánh giá như sau:
- Giới thiệu tên nhóm: 0,5 điểm
- Thời gian thuyết trình (3-4 phút): 1 điểm
- Nội dung đúng, hợp lí: 3 điểm
- Phương pháp thuyết trình khoa học, hấp dẫn:2 điểm
- Hình thức thiết kế đẹp, nội dung dễ hiểu : 0.5 điểm
- Sôi nổi đóng góp ý kiến trong giờ học: 3 điểm
TỔNG: 10 điểm
Các nhóm giới thiệu theo nội dung lần lượt như sau:
Ví dụ: Giới thiệu bài “Mùa xuân xanh” (Nguyễn Bính)
- Lí do lựa chọn “Mùa xuân xanh”?
- Ý nghĩa nhan đề bài thơ “Mùa xuân xanh”?
- Mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình
- Vẻ đẹp của hình tượng thơ
- Tính độc đáo của các phương tiện ngôn từ
- Nét hấp dẫn của bài thơ so với một số tác phẩm khác
Mỗi đội sẽ được đánh giá về hình thức giới thiệu sáng tạo của mình: Ở lớp 10 Toán, Nhóm 1 giới thiệu Mùa xuân nho nhỏ các em cho nghe bài hát “Mùa xuân nho nhỏ”, Nhóm 2 giới thiệu Mùa xuân xanh em giới thiệu mặc áo the khăn xếp tượng trưng cho nhà thơ Chân quê Nguyễn Bính, Nhóm 3 giới thiệu bài thơ Chiều xuân các em kết hợp với việc thể hiện qua bức tranh tự nhóm vẽ qua những hình ảnh thơ. Trước khi giới thiệu nội dung và nghệ thuật các nhóm cử đại diện nhóm đọc diễn cảm bài thơ.
Người nói:
- Trình bày bài thuyết trình theo dàn ý đã chuẩn bị.
- Nói rõ ràng, âm lượng phù hợp; tránh đọc bài viết đã chuẩn bị sẵn; sử dụng các phương tiện phi ngôn ngữ đi kèm (điệu bộ, cử chỉ, ánh mắt; hình ảnh, sơ đồ minh hoạ,…); đảm bảo thời gian quy định.
- Đảm bảo sự thống nhất giữa giữa nội dung với hình thức; các phương tiện hỗ trợ thuyết trình phù hợp. Chú ý cách diễn đạt tạo sự hấp dẫn về vấn đề thảo luận,…
- Trả lời các câu hỏi của người nghe (nếu có).
- Người nói giới thiệu ngắn gọn về bài thơ, có thể sử dụng nhiều cách dẫn dắt khác nhau để tạo không khí cho giờ học.
Lưu ý:
- Đây không phải là yêu cầu bắt buộc nhưng để tránh việc nói mà như đọc, người nói cần khơi gợi được sự tương tác từ người nghe.
- Có thể chỉ cần chọn một phương diện nào đó về tư tưởng, tình cảm hoặc hình thức nghệ thuật của bài thơ mà mình thấy tâm đắc để thuyết trình.
- Trình bày lần lượt các thông tin có trong bài viết theo hình thức tóm lược, kết hợp nhịp nhàng với việc trình chiếu PowerPoint (nếu có).
- Dành nhiều thời gian hơn để nói về những giá trị nổi bật của bài thơ mà mình đã cảm nhận được.
- Nên nhấn mạnh các thao tác mình đã sử dụng để phát hiện giá trị thẩm mĩ hay tư tưởng trong bài thơ (liên tưởng, đối lập).
- Kết luận khái quát lại những điều mình cảm nhận cũng như đánh giá về giá trị của bài thơ trên các phương diện hình thức và nội dung. Có thể kết bài bằng những câu khuyến khích người nghe chia sẻ những góc nhìn khác, phát hiện khác về bài thơ.
Người nghe:
- Lắng nghe, xác định và ghi lại các thông tin chính của bài thuyết trình, những nội dung cần trao đổi thêm.
-Thể hiện thái độ chú ý lắng nghe; sử dụng các yếu tố cử chỉ, nét mặt, ánh mắt để khích lệ người nói. Có thái độ tôn trọng, đặc biệt quan tâm đến cảm xúc của người thuyết trình.
- Ghi chép những ý tưởng trong bài thuyết trình đã khiến mình thực sự thấy hứng thú, những điểm bạn còn băn khoăn, muốn trao đổi.
- Chú ý đến phong thái của người thuyết trình (ví dụ: sự tự tin, khả năng điều tiết giọng nói, ngôn ngữ, cử chỉ,…)
- Hỏi lại những điểm chưa rõ (nếu cần); có thể trao đổi thêm quan niệm cá nhân về nội dung của bài thuyết trình.
- Chia sẻ những điểm bạn thấy hợp lý và hấp dẫn trong bài thuyết trình.
- Nêu những điểm còn gây băn khoăn ở bài thuyết trình; góp ý, bổ sung một số nội dung giúp bài nói hoàn thiện hơn. Có thể dựa vào những tri thức ngữ văn trong bài để trao đổi về nội dung và các thao tác phân tích của người nói.
- Đưa ra góc nhìn khác hay cách cảm thụ khác của mình đối với bài thơ.
- Có thể đặt một số câu hỏi để người nói chia sẻ thêm những cảm xúc về bài thơ.
Người nói:
- Trả lời những thắc mắc từ phía người nghe một cahc cụ thể rõ ràng, ngắn gọn, dễ hiểu. Không được trình bày lại nội dung
- Thể hiện thái độ tiếp thu chân thành đối với những góp ý xác đáng, nghiêm túc của đội bạn.
- Tự đánh giá phần trình bày của mình và chia sẻ thêm về cách trình bày đã lựa chọn.
- Phản hồi và trao đổi với các ý kiến khác với tinh thần tôn trọng và cầu thị vui vẻ, không thành kiến cá nhân.
- Trước khi GV nhận xét chốt vấn đề thì các nhóm tự nhận xét theo nội dung sau
Bảng kiểm tự đánh giá và đánh giá về bài trình bày
STT
|
Nội dung đánh giá
|
Kết quả
|
Đạt
|
Chưa đạt
|
1
|
Lựa chọn được tác phẩm thơ phù hợp để thực hiện yêu cầu giới thiệu, đánh giá.
|
|
|
2
|
Nêu được phương diện cần tập trung giới thiệu, đánh giá tác phẩm thơ đã chọn.
|
|
|
3
|
Xây dựng được bố cục hợp lý cho bài thuyết trình căn cứ vào đặc điểm của tác phẩm thơ và mục tiêu thuyết trình.
|
|
|
4
|
Chú ý đặc trưng của thể loại thơ khi tạo điểm nhấn cho bài thuyết trình.
|
|
|
5
|
Phát huy được ưu thế tác động của tác phẩm thơ khi thực hiện việc tương tác với người nghe.
|
|
|
6
|
Sử dụng có hiệu quả các phương tiện phi ngôn ngữ.
|
|
|
Bảng tự kiểm tra kĩ năng nói của bản thân
Nội dung tự kiểm tra kĩ năng nói
|
Đạt/ chưa đạt
|
- Rút kinh nghiệm về bài thuyết trình:
|
+ Đã thuyết trình đầy đủ các nội dung chuẩn bị trong dàn ý chưa?
|
|
+ Cách thức thuyết trình, phong thái, giọng điệu, ngôn ngữ… có phù hợp không?
|
|
+ Các phương tiện hỗ trợ có hiệu quả như thế nào?
|
|
|
+ Điều em hài lòng về bài thuyết trình của mình là gì?
|
|
+ Điều gì em mong muốn thay đổi trong bài thuyết trình đó?
|
|
Bảng tự kiểm tra kĩ năng nghe:
Nội dung tự kiểm tra kĩ năng nghe
|
Đạt/chưa đạt
|
|
+ Nội dung nghe và ghi chép lại đã chính xác chưa?
|
|
+ Thu hoạch được những gì về nội dung và cách thức thuyết trình giới thiệu, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của một tác phẩm thơ của bạn?
|
|
- Rút kinh nghiệm về thái độ nghe:
|
+ Đã chú ý và tôn trọng người thuyết trình chưa?
|
|
+ Có nêu được câu hỏi và tham gia ý kiến trong quá trình thảo luận không?
|
|
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập:
- Giáo viên nhận xét chung
- Đánh giá, bổ sung những nội dung các đội tham gia
- Giáo viên kết luận.
Áp dụng thành công việc tổ chức cho tiết học Nói và nghe giúp cho các em có được các kĩ năng, thói quen tốt trong học tập, công việc cũng như trong cuộc sống hàng ngày. Điều đó sẽ giúp cho các em phát triển một cách toàn diện biết kiên trì và luôn cố gắng. Từ đó sẽ giúp học sinh trở thành những người thành công.
Không chỉ bản thân mỗi người tạo được thói quen và kĩ năng nghe nói hiệu quả mà mỗi người sẽ lan truyền, tạo kích thích cho những người xung quanh hưởng ứng để giúp cho xã hội ngày càng phát triển và tốt đẹp hơn.